Okul, akademik hünerlerin yanı sıra bilişsel, toplumsal ve duygusal alanlardaki kazanımların elde edilebilmesinde değerli role sahiptir. Lakin birtakım çocuklar maddi olanaksızlıklar, kimileri ise davranış meselelerinin bir sonucu olarak okula gitme yahut devam etmede sıkıntılar yaşar. Birtakım çocuklar ise okula gitmekle ilgili besbelli duygusal eza yaşararak okula gitmeyi reddeder. Bu durumu tanımlamak için geçmişte okul fobisi terimi kullanılmış olsa da, günümüzde durumun farklı neden ve bileşenlerini daha yeterli kapsayabilmesi nedeniyle ‘okul reddi’ terimi tercih edilmektedir. Memorial Bahçelievler Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Bölümü’nden Doç. Dr. Semra Yılmaz, çocuklarda okul reddi hakkında ayrıntılı bilgi verdi.

 

Çocukta karın ağrısı ve mide bulantısı üzere meseleler görülebilir

‘Okul reddi’ dert ve endişe üzere duygusal nedenlerden dolayı okula devam edememe durumunu tanımlar. Okul reddi olan çocuklardaki temel sorun okula gitme ile tetiklenen duygusal zorlanmadır. Çocuk, okula gitmesi istediğinde bilhassa de okul saati geldiğinde, çok dehşet, huzursuzluk, mutsuzluk ve hatta öfke patlaması ve saldırganlık üzere şiddetli duygusal ve davranışsal belirtiler sergileyebilir. Bu belirtilere sıklıkla karın ağrısı, mide bulantısı üzere fizikî yakınmalar eşlik eder. Okul reddi olan kimi çocuklarda bu belirtiler çocuk konuttan çıkmadan evvel görülmeyebilir. Bu çocuklar okula gitmek için hazırlanırken rahat yahut kısmen rahat olabilir lakin okul yolunda yahut okul kapısında ve bazen de sınıf kapısında ansızın bu belirtileri yaşamaya başlayabilir. Okul reddi yaşayan çocuklarda çocuğun okula gitmemesi saklı bir durum değildir, ebeveyn ve öğretmenlerin bilgisi dahilindedir.

 

Okul reddi ile okuldan kaçma farklıdır

Okul reddi bu özellikleriyle okuldan kaçma davranışından farklılık göstermektedir. Okuldan kaçma otoriteye karşı gelme davranışıdır. Okuldan kaçan çocuklarda okul devamsızlığı şuurlu ve keyfi formda tercih edilen bir durumdur, bu çocukların okula gitmekle ilgili rastgele bir dert yahut kaygıları sıklıkla yoktur. Genel olarak okula ilgi duymama, okul dışında daha keyifli vakit geçirme, okul kurallarına uymama nedeniyle devamsızlık yaparlar. Okuldan kaçan çocuklar bu durumu birden fazla sefer ailelerinden gizlerler ve okul saatlerini mesken dışında geçirirler. Bu çocukların akademik muvaffakiyetleri ve bununla bağlı tasaları düşük olabilir. Öteki davranış problemlerinin görülme riski daha yüksektir. 

 

Okul reddi her yaştan çocukta görülebilir 

Okul reddi denildiğinde akla öncelikle kreş/anasınıfı yahut 1.sınıfa başlayan çocuklar gelse de okul reddi her yaş yahut sınıftan çocukta görülebilir. Okula başlama ve okul değişikliği periyotlarında daha sık görülür (5-7 yaş, 11-12 yaş ve 14-16 yaş). Her sosyoekonomik seviyede, her kültür ve toplumda görülebilen kozmik bir sıkıntıdır. Kız ve erkekleri misal oranda etkileyen bu sorunlu durumun okul çağı çocuklarında %1 oranında görüldüğü bildirilmektedir. Son yıllarda okul reddinin sıklığının bilhassa de ergenlerde arttığı görülmektedir. Bu durum çocuk ve ergen psikiyatrisi kliniklerinde dikkat çekmektedir. 

 

Birçok etken okul reddinin sebebi olabilir

Birçok olguda temel sorun ebeveynden ayrılmada yaşanan kahır yani ayrılık tasasıdır. Fakat aslında okul reddi ayrılık tasası dışında birçok ruhsal bozukluğun belirtisi olarak karşımıza çıkabilir (diğer kaygı bozuklukları ve depresyon gibi). Bununla birlikte çocuğun kendisine ve etrafına dair pek çok farklı durum okul reddinin altında yatan bir neden yahut tetikleyici olabilmektedir. Çocuğa dair özellikler ortasında, çocuğun yapı olarak korkuya yatkın olması, özgüven meseleleri, okul muvaffakiyetinin düşük olması, öğrenme ve konuşma sıkıntıları sayılabilir. Okul reddi bazen bir hastalık yahut ameliyat bazen de bir kaza sonrasında okuldan uzak kalma sonrası ortaya çıkabilmektedir. Çocuğun alıştığı arkadaş etrafından uzak kalması ve yeni arkadaşlıklar kurmakta zorlanması da okul reddi açısından tetikleyici bir öge olabilir. Aile içinde yaşanan olumsuz yaşantılar, aile yahut akraba üyesinin kaybı, aile içi şiddet, ihmal, istismar üzere travmatik olaylar, ebeveynlerde psikiyatrik yahut fizikî hastalık, bazen de yeni kardeş yahut taşınma üzere aslında dışarıdan bakıldığında hoş sayılabilecek hayat değişiklikleri de okul reddinin gelişmesinde etken olabilmektedir. Okul reddi okul ortamında yaşanan birçok farklı stresöre bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir. Okul, sınıf yahut öğretmen değişiklikleri, okulda, serviste makus muamele yahut örselenmeye maruz kalma (akran zorbalığı, öğretmen ihmal-istismarı) ve hatta bazen yalnızca öğretmenden korkmak tetikleyici olabilir. Bazen de ağır mesken ödevleri, kapasitesini aşan eğitimsel ve toplumsal etkinlikler çocukta okul reddi davranışının altındaki neden olabilmektedir. Özellikle okul reddi apansız ortaya çıkıyorsa, akran kümesinde yahut öğretmenle olan olumsuz bir yaşantı kesinlikle sorgulanmalıdır. Birtakım çocuklarda ise alt ıslatma yahut sınıfta kusma üzere küçük düşürücü bir olayın akabinde okul reddi gelişebilmektedir.

 

Okul reddinin ihmal edilmesi ruhsal bozuklukları da beraberinde getirebiliyor

Okul reddi bireyin toplumsal, duygusal ve eğitim hayatında kısa-uzun periyot olumsuz ve kalıcı olabilecek sonuçlara neden olabilmektedir. Düşük akademik muvaffakiyet ve uzun vadede düşük eğitim seviyesine neden olabilirken ileriki yaşlarda artmış ruhsal sıhhat sıkıntıları ile bağlı olabileceği bildirilmektedir. Erken ve aktif tedavi ile çocuğun kısa müddette okula devamlılığının sağlanması mümkündür. Fakat uzun müddettir devam ediyorsa, birinci kere ergenlik çağında ortaya çıkmışsa, çocuğun depresyonu yahut mental kısıtlılığı varsa klinik seyir biraz daha dirençli olabilmektedir. Bu nedenle okul reddi yaşayan çocukların erken devirde fark edilerek ele alınması ruhsal bozuklukların gelişimini engelleyecektir.

 

Temel maksat okula devamlılığın sağlanmasıdır

Okul reddinin tedavisinde temel hedef çocuğun kısa müddette okula dönmesinin ve devam etmesinin sağlanmasıdır. Her bir çocuk kendine özeldir. Tedavi sürecinde, sorunun altında yatan nedenler ve çocuğun kişisel gereksinimlerine yönelik özelleştirilmiş yaklaşımlar gerekmektedir. Fakat çocuğun okulda geçirdiği mühletin artırılmasında dengeli ve kararlı bir tavır sergilemek olmazsa olmaz bir yaklaşımdır. Teşhis sürecinde olduğu üzere tedavi sürecinde de yalnızca çocuk ile değil, ebeveyn ve öğretmen ile de işbirliği içinde olunmalıdır. Tedavide, psikososyal ve psikofarmakolojik yaklaşımlar kullanılmaktadır.

Psikososyal tedaviler ferdî psikoterapilerin yanısıra aile ve okula yönelik tedavileri içermektedir. Bilişsel davranışçı terapi, oyun terapisi, şema terapi üzere terapiler esas tesirli ferdi psikoterapilerdir. Aile temelli terapilerde ebeveynlik hünerleri ve ebeveyn tavırları ile ebeveyn-çocuk münasebeti ve aile dinamikleri ele alınmaktadır. 

 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı