EY, iki fazlı gerçekleştirdiği Avrupa Ülke Cazipliği Araştırması’nın 2023 versiyonunu yayınladı. Avrupa’daki en aktüel direkt yabancı yatırım trendlerini ortaya koyan araştırmaya nazaran; ekonomik belirsizlikler yabancı yatırımları duraklattı ve Avrupa’nın dönüşüm periyodunda başarılı olabilmesi için yatırımcıların yeni ihtiyaçlarına ahenk sağlaması gerekiyor. Yatırımcılar tedarik zincirlerini yine yapılandırmak için öncelikle Güney ve Doğu Avrupa’yı odağa alırken Türkiye, yabancı yatırım projelerine nazaran yapılan sıralamada 321 proje ile beşinci durumda. 

Uluslararası danışmanlık, kontrol ve vergi şirketi EY (Ernst & Young)’ın 22. sini hazırladığı Avrupa Ülke Cazipliği Araştırması’na göre, Avrupa’daki direkt yabancı yatırımlar ekonomik belirsizlikler nedeniyle durakladı. Bilgilere nazaran, Avrupa’ya yönelik direkt yabancı yatırımlar (FDI), 2022’de evvelki yıla nazaran yalnızca %1 oranında artarken COVID-19 pandemisinin çabucak öncesi 2019’a nazaran %7 daha düşük kaldı. Fransa, İngiltere ve Almanya, direkt yabancı yatırımların büyük kısmını çekerek toplam projelerin yaklaşık yarısını oluşturan birinci üç sıradaki yerlerini müdafaaya devam ediyor. Lakin 2022 yılında performansların hudutlu kaldığı da görülüyor: Fransa’da direkt yabancı yatırım projeleri %3 artışla (1,259 proje) ilerlese de İngiltere’de %6 (929) ve Almanya’da %1 (832) oranlarında düştü.

Avrupa’ya yönelik yabancı yatırımların pandeminin akabinde toparlanacağına yönelik işaretlere karşın, Ukrayna’daki savaşın artçı şokları, zayıf ekonomik büyüme, tedarik zincirindeki kesintiler, yüksek enflasyon ve yükselen güç maliyetleri, duraklamada rol oynadı. 2022 boyunca dünya genelinde şirketler, 44 Avrupa ülkesinde 5,962 sıfırdan yatırım ve genişleme projesi duyurdu. Bu, 2021 yılındaki 5,877 projeye kıyasla sırf %1’lik yıllık artışı temsil ediyor. 2021 yılında %5’lik bir büyüme kaydedilmişti. Yatırımlar 2017’de ulaşılan doruğa nazaran hâlâ %10 daha düşük seviyede.

Araştırmanın bir kesimi olan ‘C-suite’ anketi de iştirakçi şirketlerin %29’unun planladıkları yatırımları güç krizinin direkt bir sonucu olarak ertelediğini ortaya koyuyor. Direkt yabancı yatırımların sonucunda, Avrupa’da yaratılan toplam iş sayısı yıllık %16 düşüşle 343.634’e geriledi. Bu düşüş, Avrupa pazarlarında belirsizlik ortamında yatırımcıların temkinli yaklaşımının da göstergesi. İştirakçi şirketler, Avrupa genelinde yatırımı etkileyen en değerli üç riski; artan faiz oranları (45%), yüksek enflasyon (40%) ve süratle yükselen kamu borç düzeyleri (36%) olarak sıralıyor.

Araştırmaya katılan şirketlerin %67’sinin önümüzdeki yıl Avrupa’da operasyon kurma yahut genişletme planları olduğunu belirtmiş olmaları, bir optimistlik hissesi olduğunu gösteriyor. Bu, mevcut ve gelecekteki iş planlarında Avrupa’nın değerli bir yeri olduğunun da işareti. Fakat hem AB’nin hem de üye devletlerin global rekabete yönelik karşılıkları konusunda beklentiler yüksek.

Bu kapsamda EY; Avrupa kurumlarını ve ulusal hükümetleri ticari itimadı müdafaaya çağırarak, daha fazla direkt yabancı yatırım çekmeye yardımcı olmak üzere üst seviye iş önderleriyle yapılan 500’den fazla görüşmeye dayanan altı adımlı bir plan sundu.

 Planın ana sınırları şöyle;

• Avrupa, geleceğin işletmeleri için bir merkez olarak sunulmalı ve yatırımcılara kıtanın Ar-Ge, fikri mülkiyet ve gelişmiş üretim de dahil olmak üzere mevcut güçlü istikametlerinden nasıl yararlanabileceği konusunda güçlü bir bildiri vermeli 
• Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere (KOBİ’ler) yönelik dayanak güçlendirilmeli. Avrupa iktisadının bel kemiğini ve GSYİH’sının yarısını oluşturan KOBİ’ler, Avrupa çapında yaklaşık 100 milyon kişiyi istihdam ediyor. Lakin anket, 2023’te Avrupa’da genişlemeyi planlayan büyük şirketlerden çok daha az KOBİ’nin (%79’a kıyasla %57) önümüzdeki üç yıldaki geleceği konusunda daha az optimist olduğunu ortaya koydu. 
• Eşzamanlı olarak Ar-Ge ve üretime yatırım teşvik edilmeli. Anket, Ar-Ge’nin önümüzdeki üç yıl içinde Avrupa’da yeni yatırım için en üst kategori olduğunu ve yöneticilerin %64’ünün Avrupa’daki Ar-Ge ayak izlerini artırmayı beklediğini ortaya koydu. Bu potansiyeli gerçekleştirmek için siyaset yapıcılar, global ekonomiyi yine şekillendiren yüksek teknolojili, yüksek bedelli faaliyetlere yatırımı teşvik etmeye devam etmeli. 
• İklim değişikliği ve ESG konusunda liderlik edilmeli. Anket; yatırımcıların, Avrupa’nın etraf liderliğinin avantajlarını kabul ettiğini ve %61’inin mevzu sürdürülebilirlik olduğunda Avrupa’yı rakiplerinden “daha çekici” bulduğunu ortaya koydu. AB Yeşil Mutabakat ve ABD Enflasyon Azaltma Yasası son aylarda karşı karşıya geldiği için Avrupa, güç karışımında yenilenebilir gücün hissesini daha da artırmayı ve karbondan arındırılmış güce erişimi güzelleştirmeyi ve ABD’nin rekabet zorluğunun önüne geçmeyi hedeflemeli.
• Yeni kuşak yetenekler geliştirilmeli… Yapay zekanın 2030 yılına kadar işgücü piyasasını büyük ölçüde bozabileceği düşünülürken ve birçok coğrafyada İK kısıtının olduğu bir devirde, teknoloji, güç, mühendislik, sıhhat yahut data bilimi üzere kritik alanlarda yeni kuşak yeteneklerin eğitimi Avrupa için bir rekabet avantajına dönüşmeli.
• Vergi ve düzenleyici rejimler modernize edilmeli. Yatırımcıların 2023’teki vergi siyasetindeki en büyük önceliği olan Ar-Ge vergi kredilerinin sağlanması. 

Yatırımcılar Güney ve Doğu Avrupa’ya odaklanıyor, Batı Avrupa öncelikli gaye olmayı sürdürüyor

Araştırmada, İtalya (+17%), Polonya (+23%), Portekiz (+24%), Romanya (+86%) ve Türkiye (+22%) üzere birçok güney, merkez ve doğu Avrupa ülkesindeki FDI projelerinde kaydedilen büyüme öne çıkıyor. Yatırımların İspanya (%-10) ve Belçika’da (%-4) da sürat kestiği görülüyor. Bu ülkeler, 2021’de, COVID-19 salgınının en ağır tesirlerinin akabinde güçlü bir toparlanma göstermişti. Öteki yandan, İrlanda (+21%), büyük Amerikan şirketlerine cazip gelen çevik ve iş dostu ajandasını da yansıtan formda değerli bir artış kaydederek trendin aykırısı bir görünüm sergiledi. Fransa’nın performansı, yıllar evvel Macron hükümeti tarafından hayata geçirilen ve meyveleri artık alınan bir dizi iş ıslahatına dayanıyor. İngiltere, Brexit kaynaklı ticaret kısıtlamaları ve iş gücü kahırlarından etkileniyor. Almanya’da ise güçlü sanayiye karşın, yabancı yatırımcılar sıkı iş gücü piyasası ve yüksek karbonlu güç karışımı yüzünden vazgeçiriliyor. 

Tedarik zincirleri yine tasarlanıyor

Birçok şirket için, “yakına taşıma (near-shoring)” yahut “dosta taşıma (friend-shoring)” yolu ile tedarik zincirinin yine tasarımı hâlâ devam eden bir süreç. Araştırmaya katılan şirketlerin %52’si daha bölgesel tabanlı tedarik modelleri oluştururken, %47’si müşterilerine daha yakın bölgelerde üretim yapmayı (near-shoring) tercih ediyor, %46’sı ise faaliyetlerini yerli pazarlarına geri getiriyor. 

Dijitalin yükselişi

2022’de direkt yabancı yatırım projeleri için en büyük bölüm; %8 oranında (2021’e kıyasla iki kat) artışla toplam projelerin %20’sini oluşturan yazılım ve BT hizmetleri dalı oldu.  Onu %27 oranında artışla ticari hizmetler ve profesyonel hizmetler kesimleri takip etti. Fakat, iştirakçilerin yalnızca %33’ü üretime yönelik yatırımlarını artırmayı planlıyor. Yöneticilerin %64’ünün önümüzdeki üç yıl içinde Ar-Ge faaliyetlerinde Avrupa’daki varlıklarını artırmayı hedeflemeleri ise cüret verici.

Türkiye güçlü performansı ile dikkat çekiyor

EY Türkiye Strateji ve Kurumsal Finansman Kısım Lideri Özge Gürsoy Büyükavşar araştırma sonuçlarını kıymetlendirdi: 

“Doğrudan yabancı yatırım (DYY), Avrupa iktisadı için hayli kritik bir ehemmiyete sahip. Avrupa’nın Gayri Safi Yurtiçi Hasılasının kıymetli bir hissesi direkt buna bağlı ve bu, DYY’yi Avrupa için canlı ve sürdürülebilir büyümenin temel bir bileşeni haline getiriyor. EY işte bu nedenle, yirmi yılı aşkın müddettir binlerce yatırımcıyla anketler yaparak Avrupa Ülke Cazipliği Araştırması hazırlıyor. Araştırmanın iki fazlı en yeni versiyonu kıymetli datalar içeriyor. Pandeminin akabinde, planlanan yatırımlardaki değerli artış, direkt yabancı yatırımların büyük ölçüde geri döneceğinin işareti olarak görülmüştü. Fakat bu gerçekleşmedi. Buna Avrupa’nın karşı karşıya olduğu jeopolitik, güç ve ekonomik krizlerin tesiri açık. Büyümedeki duraklama, yatırımcıların Avrupa piyasalarındaki belirsizlikler karşısındaki temkinli yaklaşımının bir göstergesi. Buradaki temel soru, bu yavaşlamanın uzun müddetli mi yoksa nispeten daha kısa bir kayıp devir mi olacağı.”

“Doğrudan yabancı yatırımın Avrupa’da hayal kırıklığı yaratan 2022’deki seyrine karşın, gelecek hakkında optimist olmak için hâlâ neden var. Baskılanmış talepten kaynaklanan toplam potansiyel, 2023’te planlanan proje sayısı ve ekonomik şartların ağır bir tekrar yapılanma, rasyonalizasyon ve maliyet optimizasyonu faaliyeti gerektirdiği hesaba katıldığında, COVID-19 sonrası geri dönüşün imkânsız olmadığı, yalnızca ertelendiği söylenebilir.”

“Yabancı yatırımlara mesken sahipliği yapan birinci 10 ülkeye bakıldığında, İrlanda, Portekiz, İtalya, Türkiye, Polonya ve Romanya’da kıymetli bir büyüme olduğu dikkat çekiyor. İspanya ve Belçika’da ise yatırımlar sürat kesmiş durumda. İtalya (2021’e nazaran %17 artış), Polonya (%+23), Portekiz (%24), Romanya (%+86) ve Türkiye (%+22) güçlü performans gösteren ülkeler ortasında yer alıyor. Direkt yabancı yatırım proje sayısı sıralamasında beşinci olan Türkiye’nin 2021’de 264 olan proje sayısının 2022’de 321’e yükseldiğini görüyoruz. Türkiye, üretim projeleri sıralamasında Fransa’nın akabinde 2. sırada yer alıyor. Bu alandaki proje sayısı ise 2021’de 230 iken 2022’de 257’ye yükselmiş durumda.”

EY Avrupa Çekicilik Araştırması’na EY sitesi üzerinden erişilebiliyor.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı